Het Jaar van het Boek 2016 loopt ten einde. Nu is bij mij elk jaar Jaar van het Boek, wie mij een beetje kent weet dat, maar op het moment dat ik zag dat de KB op zaterdag 24 september een beperkt aantal deelnemers in de gelegenheid stelde een kijkje achter de schermen te nemen en een middag door te brengen met boekrestaurator Paulien Rings, had ik ongeveer 3 seconden nodig voordat ik zeker wist dat ik dit niet wou missen.
Het begon om 14.00. Zelfs met de trein vanuit Zeeland is dit tijdstip makkelijk te halen. We zijn ruim op tijd, de expositie ‘Topstukken’ kan nog worden bezocht. Op weg naar de receptie passeren wij het Letterkundig Museum, Aad Meinderts verwelkomt gasten voor een feestelijke bijeenkomst in het kader van de Week van de Afrikaanse roman. Adriaan van Dis arriveert. We lopen verder. De receptie is onze verzamelplek. Aan het aantal wachtenden is al snel te zien dat de middag volgeboekt is.
Paulien leidt ons door een doolhof van gangen die normaal gesproken niet voor publiek toegankelijk zijn naar haar werkplek. Een royale lichte ruimte, wit en aangenaam koel, het geluid van ventilatie, bureaus met kleine stapels boeken, gereedschap, een kapstok met witte jassen. We gaan rond een grote tafel zitten. De onverdeelde aandacht van alle deelnemers, zeer verschillend in leeftijd trouwens, is er vanaf het eerste moment. Paulien begint met een presentatie van de meest voorkomende ‘bedreigingen’ en de schade aan boeken die deze kunnen veroorzaken, zoals water/vocht, vuur, ultraviolette straling, stof en oppervlaktevuil, verzuring, inktvraat, rode rot, sporen, schimmel, plaagdieren en meer. Ze legt uit welke mogelijkheden, onderzoeks- en behandelmethoden de KB heeft en welke technieken toegepast worden. Een wereld gaat voor me open. Er worden boeken in quarantaine geplaatst, sommigen moeten een bepaalde tijd in een sealed bag verpakt de diepvries in. Speciale stofzuigers voorkomen dat sporen de luchtcirculatie in worden geblazen. Middels tests wordt vastgesteld of een schimmel nog aktief is. Preventiemaatregelen inzake besmetting. Hightech. Vandaar ook de witte jassen en mondkapjes bij de medewerkers.
Het tweede gedeelte is een doe-gedeelte: Een katern vouwen zodat de bladzijden in de goede volgorde zijn (klinkt makkelijk, maar doe het eens), een katern met behulp van een mesje isoleren en kijken naar hoe het boek ingebonden is, met een loep verschillende materialen onderzoeken (leer, perkament) en de verschillen in structuur herkennen, ervaren hoe en hoe snel perkament op vocht reageert. We ontdekken, delen, vergelijken. De middag is te kort. De tijd vliegt voorbij. Omdat ik permissie had om foto’s te nemen was er geen tijd om notities te maken, ik vrees dat ik een aantal dingen ben vergeten die ik absoluut wou onthouden.
110 km boeken worden in en door de KB ondergronds bewaard en gemonitord. Een kleine groep medewerkers is bezig om boeken in het depot op te speuren die niet in de lijsten terug te vinden zijn omdat de beschrijving onvolledig is. Dit wordt dan alsnog gedaan en gekoppeld aan een nummer. ‘Een boek dat niet terug te vinden is’, zo legt Paulien uit, ‘is niet beschikbaar’, en dat is nu juist waar het om gaat. In het kader van beschikbaarheid wordt de collectie van de KB stuk voor stuk, stap voor stap gedigitaliseerd. Ook dit proces wordt met uiterste zorgvuldigheid uitgevoerd om schade aan de boeken te voorkomen. Topstukken uit de collectie die voor tentoonstellingen worden aangevraagd, b.v. oude handschriften, worden begeleid door een vakman/vakvrouw van de KB.
Hoe zou ik deze bijzondere middag het best kunnen samenvatten? Het was spannend, leerzaam en verrassend. Gebaseerd op haar langjarige ervaring als boekrestaurator en tevens begeleider van opleidingen en cursussen, overtuigde Paulien door haar enorme kennis en vakmanschap, maar ook door haar focus, haar rustige manier van doen en haar toewijding. Nogmaals hartelijk dank voor deze excursie naar lichaam en structuur van een boek!
